Қирғизистонда йўқ қилинган Қамчи Кўлбаев ким ва унинг ўлими нимани англатади?

Москвада расман “тож кийдирилган қонундаги ўғрининг” ўрнига янги номзод чиқа қолди.

Кеча, 4-октябрь куни Бишкекда ўтказилган махсус операция чоғида “жиноят дунёси бошлиғи” сифатида танилган Қамчи Кўлбаев (Қамчибек Асанбек) отиб ўлдирилди. Бу хабарни Қирғизистон Миллий Хавфсизлик давлат қўмитаси тасдиқлади.

Бишкекдаги “Plonder pub” дам олиш марказида (норасман Кўлбаевга тегишли дейилади) жиноятчини қўлга олиш бўйича махсус операция пайтида, расмий маълумотларга кўра, Кўлбаев ва унинг қўриқчилари ҳуқуқ-тартибот идораларига қуролли қаршилик кўрсатган. Отишма натижасида Кўлбаев йўқ қилинган.

Махсус амалиётга кўплаб хавфсизлик кучлари ва зирҳли машиналар жалб қилинди. Бундан ташқари, “Тез ёрдам” автомашиналари ҳам келди. Воқеа жойига бош прокурор Қурманқул Зулушев ва Соғлиқни сақлаш вазири Алимқадир Бейшеналиев ҳам келишган.

Хавфсизлик қўмитасига кўра, Кўлбаевни ҳибсга олиш бўйича операция,  тадбиркорларнинг мол-мулкини ноқонуний мусодара қилиш ва “Дўў” (Дев) лақабли Чингиз Жумағуловнинг ўлдирилиши билан боғлиқ. У ўтган йилнинг 30 июл куни Бишкекдаги тергов изоляторида чавақлаб ташланган эди. Жазони ижро этиш хизмати уни шахсий адоват туфайли камерадоши ўлдирганини маълум қилган.

Хавфсизлик қўмитаси 2022 йилнинг 15 июлида Жумағуловни товламачиликда гумон қилиб ҳибсга олган, суди эса уни 7 сентябргача тергов изоляторида ҳибсда сақлашга қарор чиқарган.

Қамчи Кўлбаев ким эди?

Иссиқкўлнинг Чўлпонота шаҳрида туғилиб ўсган Қамчи Кўлбаев, йирик жиноий гуруҳ раҳбари сифатида Ички ишлар вазирлигида (ИИБ) рўйхатга олинган. У 2000 йилда ўзи аъзо бўлган жиноий гуруҳ раҳбари Рисбек Ақматбаев ва унга яқин икки кишини ўлдиришга уринганликда айбланиб, 25 йилга озодликдан маҳрум этилган.

Олти йил қамоқ жазосини ўтагандан кейин, умумий колонияга ўтказилган ва у ердан қочиб кетган. 2012 йилнинг декабрида “жиноий гуруҳ тузиш, қурол-яроғ ва гиёҳванд моддаларни сақлаш, ҳукумат вакилига куч ишлатиш, одам ўғирлаш” каби айбловлар билан уч йилга озодликдан маҳрум этилган ва 2014 йилда озодликка чиққан.

МХДҚ хабар беришича, Кўлбаев 2020 йилнинг октябрида жиноий гуруҳ тузишда айбланиб ҳибсга олиниб, тўрт ой ўтгач озод қилинган. Махсус хизмат унинг яқинлари, Кўлбаевга нисбатан 250 миллион қирғиз сўмидан ортиқ жиноий даромадларни легаллаштириш факти бўйича олиб борилаётган тергов доирасида давлат ҳисобига 49,6 миллион сўм ўтказганини маълум қилган. Жорий йилнинг август ойида, унга нисбатан сўнгги жиноий иш 2021 йилда қисқартирилгани маълум бўлди.

МХДҚси раиси Қамчибек Ташиев Қирғизистонда жиноятчиликка қарши қатъий чоралар кўрилаётганини таъкидлаб, жиноий гуруҳларни қонунни бузмасликка ёки мамлакатни тарк этишликка чақирган.

Тўйдан кейинги сўроқ

Аввалроқ, Кўлбаев Қирғизистонда бир неча сиёсатчи билан алоқада бўлгани айтилган ва улардан баъзилари билан бирга тушган сурати ҳам эълон қилинган.

“Кактус.Медиа” нашри ўз манбаларига таяниб, жорий йилнинг 17 сентябрида депутат, собиқ парламент раиси Ақматбек Келдибеков Бишкекда ўғлининг никоҳ тўйини ўтказгани, унда собиқ президент Сўўронбай Жээнбеков, Божхона хизмати раисининг собиқ ўринбосари Раимбек Матраимов ва Қамчи Кўлбаев иштирок этганини ёзган.

“Азаттиқ” ўша тўйдан сўнг Ақматбек Келдибеков, Қамчи Кўлбаев, Раимбек Матраимов ва тўйда қатнашган яна бир амалдор сўроқ учун Ҳавфсизлик қўмитасига чақирилганини маълум қилган. Келдибеков 4 октябр куни “Азаттиқ” нашрига бу маълумотни рад этди.

МХДҚ бу ҳақда изоҳ бермаган.

Махсус хизмат мунтазам равишда Кўлбаевнинг жиноий гуруҳи аъзолари турли жиноятларда гумон қилиниб, қўлга олинаётганини эълон қилиб туради.

Қамчининг ўлими нимани англатади?

“Қонундаги ўғри”нинг йўқ қилиниши ҳақида мутахассислар турли фикрлар билдирмоқда.

Хавфсизлик кенгашининг собиқ котиби, милиция генерали Ўмурбек Суваналиев Қамчи Кўлбаевни нафақат Қирғизистонда, балки хорижда ҳам яхши танишини, унинг Қирғизистон қамоқхоналарида ўзига хос империя қурганини, лекин шу пайтгача унга қарши чора кўрмай келганини айтади.

Унинг ўлимини генерал жиноятга қарши кураш деб ҳисоблашини маълум қилди.

“…Яқинда катта базм бўлиб ўтди ва унда собиқ президентлар, собиқ спикерлар, собиқ бош вазирлар, қирғиз халқи қаҳрамонлари, тадбиркорлар, жумладан Қамчи Кўлбаев ва Хавфсизлик қўмитаси раҳбари Ташиевнинг иштирок этгани жамоатчиликда қизғин муҳокама қилинди. Бу воқеадан кейин ҳукумат жиноий гуруҳлар билан курашиш керак, деган хулосага келгандек”, – деди Суваналиев.

Истеъфодаги генерал ҳозирда жиноий гуруҳлар бошқа бир одамни “қонундаги ўғри” қилиб сайлаш учун ҳаракат қилаётганини, Қирғизистонда бундай ҳодиса бўлмаслиги кераклигини айтади.

“Садир Жапаров ҳам, Қамчибек Ташиев ҳам бунга йўл қўймаслиги керак. Қирғизистон конституцияси ишлаши керак, қонунийлик сақланиб қолиши керак, “қонундаги ўғри” деган тушунча бўлмаслиги керак. Жўғўрқу Кенеш “қонундаги ўғриман” деганларни узоқ муддатга қамайдиган қонун қабул қилиши керак. Акс ҳолда иш олдинга силжимайди”, деди у.

Яна бир милиция генерали, собиқ ички ишлар вазири Феликс Қулов эса Кўлбаев билан боғлиқ махсус операция сабаби саволлар туғдираётганини айтади. У бундай махсус операциянинг қанчалик асосли эканлигини прокуратура текшириши лозимлигини айтди. “…Қурол билан қаршилик қилганини ўқидим. Қандай натижа бўлишини кутиб турайлик. …Жиноятчими ёки оддий одамми, асос бўлиши керак. Қонун барчага бирдек. Менимча, бу ерда аниқ бир асос бўлган”, – дейди Қулов.

Шунингдек у Кўлбаевнинг колонияларга таъсири бўлгани ва бу воқеага қамоқхоналарда албатта муносабат билдирилишини айтди. Ҳозиргача Жазоларни ўташ хизмати қамоқхоналарда вазият тинч эканини маълум қилди.

Бироқ ижтимоий тармоқларда ўзларини “кўпчилик ўғрилар” деб атаган номаълум шахслар томонидан хабар тарқатилган хабарда, энди “қонундаги ўғри” сифатида Улан исмли шахс тан олишини лозимлигини айтилган.

Бошига миллион ваъда қилинган

Халқаро ҳамжамият Кўлбаевни халқаро гиёҳванд моддалар савдосига алоқадорликда айблайди. Унинг ҳатто афғон гиёҳванд моддаларини Тожикистон ва Ўзбекистон орқали олиб ўтувчи “шимолий йўл”нинг асосчиси эканлиги ҳам айтилади.

Шу сабабдан АҚШ молия вазирлиги Кўлбаевга икки марта санкция солган. АҚШда у 2011 йили “хорижий гиёҳванд моддалар савдоси шоҳи” сифатида тан олиниб, Давлат департаменти унинг қўлга олишга ёрдам берган шахсга миллион долларлик мукофот эълон қилган.

Қамчи Кўлбаевнинг 2008 йилда Москвада Россиядаги уюшган жиноий гуруҳларнинг раҳбари, “Япончик” номи билан танилган марҳум Вячеслав Иванков бошчилигида ўтган йиғилишда “қонундаги ўғри” унвонини олгани айтилган.

“Қонундаги ўғри” унвони собиқ СССР даврида пайдо бўлиб, ўнлаб йиллар давомида қўлланиб келади. Бу бир-бирини ўлдирмасликка қасамёд қилган ва ҳеч қачон давлат идоралари билан ҳамкорлик қилмайдиган жиноий гуруҳга алоқадорликни билдиради. «Қонундаги ўғри» деб аталувчи шахс фақат жиноятдан олинган даромадлар ҳисобига яшайди ва бошқа аъзоларни қўллаб-қувватлашга ваъда беради.

Бугунги кунда бундай мавқега эга бўлганлар халқаро миқёсдаги катта жиноятларга аралашмоқдалар. Улар ҳатто катта амалдорларнинг хизматга келиши ва кетишига ҳам таъсир ўтказадилар.

Хуллас, ўз дунёсида бу қадар мартабали бўлган жиноятчи Қамчи Кўлбаевнинг йўқ қилиниши Қирғизистонда уюшган жиноятчиликка қарши курашнинг янги босқичга кирганини, бу кураш энди аёвсиз бўлиши мумкинлигини билдириши мумкин.

Оқбура, Бишкек.

Расм интернетдан олинди